Volgens de oude Chinese filosofie en geneeswijze berust alles in de natuur op het energie-evenwicht tussen twee polen, die yin en yang worden genoemd. Hoewel deze tegengesteld zijn, kan de een niet buiten de ander, omdat zij elkaar ook aanvullen en daardoor een eenheid vormen. We vinden deze twee elkaar afwisselende, maar onlosmakelijk verbonden componenten overal in de natuur terug.

Zoals in de dag en de nacht, die bij elkaar horen, maar evenveel van elkaar verschillen als licht en donker. In de geboorte en de dood, in leven en sterven, waarbij ook het een niet kan worden losgekoppeld van het ander.

Dit samenspel tussen yin en yang vormt de basis van de acupunctuur, want het principe van deze methode is gericht op het herstel van het energie-evenwicht, het evenwicht van yin en yang, bij mens of dier. Door de Chinezen worden aan yin en yang bepaalde begrippen toegekend. Voor yin zijn dat o.a.: negatieve pool, koude, donker, dood, omlaag bewegen, weinig weerstand, aarde en chronische ziekte. Bij yang moet men denken aan zaken als: positieve pool, warmte, licht, geboorte, omhoog bewegen, veel weerstand, hemel, acute ziekte enz.

De levensenergie stroomt in een harmonisch ritme en in een bepaalde volgorde door een aantal onzichtbare banen die zich op veel plaatsen in ons lichaam bevinden, de z.g. meridianen. De belangrijkste hiervan hebben een relatie met basisorganen en functies van ons lichaam. Op elke meridiaan bevindt zich een verschillend aantal -van 9 tot 67- z.g. acupunctuurpunten.

Bij een acupunctuurbehandeling wordt via deze punten de hoeveelheid energie in de meridianen beïnvloed om het energie-evenwicht van een zieke te herstellen. Daarbij wordt met behulp van een naald via een acupunctuurpunt energie afgevoerd (draineren) of ingebracht (stimuleren).

De diagnostieken bij acupunctuur zijn er op gericht om uit te zoeken waar precies, in welke meridiaan, een verstoring van het energie-evenwicht is opgetreden. Hieruit kan worden afgeleid of er een yin-situatie -te weinig energie-, dan wel een yang-situatie -teveel energie- is ontstaan.

De meest gebruikte Chinese diagnosemethoden zijn, naast het vraaggesprek, de pols- en tongdiagnostiek, waarbij deze lichaamsdelen door een speciale benadering informatie geven over de toestand van het lichaam en de organen. Maar de meeste acupuncturisten passen ook nog andere vormen van diagnostiek toe zoals gelaats-diagnostiek en diagnose op basis van andere uiterlijke kenmerken.

Men kan met acupunctuur vrijwel elke ziekte behandelen zolang er nog voldoende energie aanwezig is om de verstoring van het evenwicht te herstellen. Om die reden is niet van tevoren aan te geven of van een bepaalde behandeling succes verwacht mag worden. Alleen een volledig onderzoek van de patiënt geeft daar uitsluitsel over.

Overigens heeft de ervaring wel geleerd, dat een acupunctuurbehandeling bij sommige aandoeningen meer succes heeft dan bij andere. Om deze reden kan men dus wel spreken over bepaalde toepassingsgebieden van de acupunctuur

Zoals uit het voorafgaande blijkt, is de acupunctuur -en in het bijzonder de klassieke acupunctuur- er in principe op gericht de energiebalans te herstellen. Is het bij de westerse geneeswijze essentieel om te weten welke orgaan functie verstoord is en om wat voor soort afwijking het gaat, voor de oosterse geneeswijze, de klassieke acupunctuur, is het van wezenlijk belang de plaats te ontdekken waar de verstoring van het energie-evenwicht optreedt.

Door namelijk het energie-evenwicht te herstellen zal volgens de filosofie ook het orgaan beter gaan functioneren. Daar komt bij dat als iemand bepaalde klachten heeft, het lang niet altijd zeker is dat er ook in het lichaam in een der organen een afwijking wordt gevonden. Een dergelijke situatie kan als een voorstadium van een ziekte worden beschouwd: Er is sprake van een verstoring van het energie-evenwicht, hoewel er met de westerse onderzoekmethoden (nog) geen afwijking gevonden werd. Het is in deze situaties mogelijk dat acupunctuur doeltreffend preventief kan worden toegepast.

Stoornissen in de functie van vele organen kunnen met acupunctuur goed bestreden of opgeheven worden, mits het betreffende orgaan “intact” is. Als bepaalde weefseldelen vernield zijn, is de behandeling minder effectief. Een te langzaam werkende schildklier kan dus beter met acupunctuur genezen worden dan een schildklier waaraan al eens een operatie is uitgevoerd.

Men hoort wel eens, dat suggestie bij deze geneeswijze een grote rol speelt, het z.g. placebo-effect. Onderzoeken laten echter zien, dat het succespercentage hiervoor te groot is. Maar acupunctuur blijkt ook effectief te zijn bij een groot aantal aandoeningen bij (kleine) kinderen en in de diergeneeswijze. Bij zowel kinderen als dieren is suggestie uitgesloten.